Xét nghiệm HIV đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS và là cách duy nhất để biết được một người có bị nhiễm HIV hay không từ đó giúp bệnh nhân tiếp cận với các biện pháp dự phòng và điều trị HIV/AIDS, góp phần phòng chống lây nhiễm HIV hiệu quả hơn. Xét nghiệm HIV có mục đích để sàng lọc HIV trong an toàn truyền máu, cấy ghép mô tạng, giám sát dịch HIV/AIDS, chẩn đoán HIV/AIDS, hiện nay tại Việt Nam xét nghiệm HIV được triển khai rộng khắp từ Trung ương đến địa phương ở tất cả các cấp với hơn 1000 phòng xét nghiệm sàng lọc HIV và 110 phòng xét nghiệm khẳng định HIV với rất nhiều các kỹ thuật xét nghiệm được áp dụng từ các kỹ thuật đơn giản đến các kỹ thuật có sử dụng máy móc và trang thiết bị như miễn dịch gắn dấu đến kỹ thuật sinh học phân tử

Nếu bạn có nguy cơ nhiễm HIV, bạn cần XN HIV sớm để xác định tình trạng HIV của mình. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy bạn không nhiễm HIV, bạn hãy thực hiện các biện pháp các biện pháp dự phòng và giảm nguy cơ để duy trì tình trạng HIV âm tính. Nếu kết quả xét nghiệm cho thấy bạn nhiễm HIV thì việc điều trị sớm thuốc kháng vi rút HIV sẽ mang lại rất nhiều lợi ích như sau:

Điều trị HIV sớm sẽ giúp bạn duy trì sức khỏe, kéo dài tuổi thọ và sống có ích cho gia đình và cộng đồng.

Điều trị HIV sớm sẽ giúp bạn giảm chi phí thuốc men, chi phí khám chữa bệnh và chi phí nằm viện.

Điều trị HIV sớm sẽ giúp giảm nguy cơ lây lan vi rút HIV sang người khác trong đó có vợ/chồng, bạn tình, bạn chích và cả con cái của bạn trong tương lại

Xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm HIV

Xét nghiệm tại cộng đồng

Thông thường, xét nghiệm HIV được thực hiện tại cơ sở y tế. Tuy nhiên, hiện nay nhờ sự tiến bộ về kỹ thuật và công nghệ y học, sự ra đời của các sinh phẩm xét nghiệm nhanh (gọi tắt là test nhanh) đơn giản dễ sử dụng có độ nhạy và độ đặc hiệu cao và sử dụng mẫu bệnh phẩm là máu đầu ngón tay hoặc dịch miệng đã giúp cho việc xét nghiệm HIV và các bệnh khác được thực hiện tại công đồng. Nhân viên tiếp cận cộng đồng sau khi được tập huấn sẽ cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV có chất lượng.

Tự xét nghiệm

Tự xét nghiệm đã được thực hiện từ rất lâu như xét nghiệm thai sớm, xét nghiệm tiểu đường. Trong những năm gần đây, với sự ra đời của các sinh phẩm xét nghiệm HIV sử dụng dịch miệng hoặc lấy máu đầu ngón tay, tự xét nghiệm HIV đã được triển khai rộng rãi trên thế giới và tại Việt Nam. Tự xét nghiệm HIV là khi một người tự lấy mẫu bệnh phẩm, tự thực hiện xét nghiệm và tự đọc kết quả.

Nếu kết quả tự xét nghiệm có phản ứng, bạn cần đến phòng xét nghiệm khẳng định tại cơ sở y tế để được xét nghiệm thêm và khẳng định tình trạng HIV của bạn. Chỉ khi phòng xét nghiệm khẳng định trả lời bạn có HIV dương tính thì lúc đó bạn mới chắc chắn mình nhiễm HIV.

Nếu kết quả tự xét nghiệm không phản ứng thì có thể coi là kết quả âm tính. Nếu trong vòng 3 tháng bạn có nguy cơ phơi nhiễm với HIV thì bạn có thể đang trong thời kỳ “cửa sổ” và vì vậy bạn nên xét nghiệm lại sau 3 tháng. Thời kỳ “cửa sổ” là khoảng thời gian 3 tháng đầu kể từ khi nhiễm HIV nhưng do cơ thể chưa sản xuất kháng thể hoặc có kháng thể ở nồng độ thấp cho nên các xét nghiệm huyết thanh học thường cho kết quả âm tính. Giai đoạn này bạn vẫn có thể lây nhiễm HIV cho người khác.

Những ai có kết quả tự xét nghiệm âm tính có thể coi là không nhiễm HIV, và cần sử dụng các can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV để duy trì tình trạng không nhiễm HIV như PrEP, sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục, điều trị methadone, không dùng chung dụng cụ tiêm chích ma túy.

Tất cả các dịch vụ xét nghiệm HIV, bao gồm cả tự xét nghiệm đều được tuân thủ theo 5 nguyên tắc: Đồng thuận, Bảo mật, Tư vấn, Kết quả chính xác, và Kết nối chuyển gửi (liên kết với các dịch vụ dự phòng, chăm sóc và điều trị).