Phóng viên (PV): Thưa bác sĩ, Iốt có vai trò gì đối với sự phát triển của con người?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Các vi chất dinh dưỡng (VCDD) như Iốt, sắt, kẽm, vitamin A… cần thiết cho sự tăng trưởng, phát triển và duy trì sự sống cho cơ thể con người. Thiếu iốt gây sảy thai, đẻ non, đần độn, thiểu năng trí tuệ, bướu cổ, suy giáp sơ sinh.

Hậu quả của việc thiếu VCDD đối với sức khỏe con người là rất nghiêm trọng. Nó không biểu hiện nhanh chóng ra bên ngoài trong một vài ngày, một vài năm mà diễn tiến bệnh âm thầm, dần dần bào mòn sự phát triển trí tuệ và sự tăng trưởng của con người. Vì thế, nó còn được gọi là nạn đói tiềm ẩn, là vấn đề chúng ta cần quan tâm để đảm bảo đầy đủ dinh dưỡng, vi chất cho sự phát triển của con người.

PV: Những ai bị ảnh hưởng nhất do thiếu Iốt thưa bác sĩ?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Đối tượng bị ảnh hưởng mạnh nhất bởi thiếu VCDD chính là phụ nữ mang thai, phụ nữ độ tuổi sinh sản, trẻ trong độ tuổi đi học, trong đó, những tổn thương do thiếu iốt gây ra như đần độn, thiểu năng trí tuệ không thể nào chữa được.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, so với các nước trong khu vực và trên thế giới, tình trạng thiếu VCDD ở nước ta vẫn khá cao, tập trung nhiều nhất ở vùng nông thôn và miền núi khó khăn.

PV: Bác sĩ có thể chia sẻ những gánh nặng do thiếu VCDD?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Thiếu VCDD tạo ra gánh nặng quốc gia về sức khỏe và kinh tế. Theo tính toán của các nhà kinh tế, khắc phục tình trạng thiếu Iốt, vitamin A và sắt có thể nâng cao được chỉ số thông minh IQ của cộng đồng tới 10-15 điểm, giảm tử vong bà mẹ khoảng 1/3, giảm tỉ lệ tử vong trẻ sơ sinh xuống 40% và tăng khả năng lao động khoảng gấp rưỡi.

Các chi phí cho điều trị y tế khi bị thiếu hụt, giảm hoặc mất năng suất lao động và các chi phí vô hình khác cho thiếu vitamin A, sắt, kẽm và I ốt có thể mất tới 648 triệu đô la Mỹ 1 năm. Trong khi tăng cường các VCDD vào thực phẩm với những lợi ích sức khỏe, y tế và xã hội do nó mang lại chỉ cần chi phí khoảng 3 triệu đô la Mỹ 1 năm.

Thành công của chiến dịch toàn cầu về muối iốt là một ví dụ về phương thức tiếp cận tăng cường VCDD dựa trên sự hợp tác giữa các đối tác của Nhà nước và tư nhân. Chỉ trong vòng hơn 10 năm, các cam kết bền vững của ngành công nghiệp sản xuất muối, sự tạo điều kiện thuận lợi của các chính phủ, các tổ chức y tế công cộng và các tổ chức phi chính phủ, cộng với sự đầu tư của xã hội chỉ với 3-5 xen, tức khoảng 500 -800 đồng tiền Việt Nam cho 1 người, đã mang lại kết quả là 2/3 lượng muối của tất cả các nước đang phát triển đã được bổ sung iốt. Kết quả mang lại cho trẻ em vô cùng to lớn: hàng năm, có tới 90 triệu trẻ mới sinh được bảo vệ thoát khỏi nguy cơ bị thiểu năng trí tuệ do thiếu iốt.

Mỗi nhà nên sử dụng muối iốt trong chế biến thức ăn hàng ngày để phòng chống các bệnh do thiếu iốt gây ra. 

PV: Thực trạng sử dụng iốt của người Việt Nam hiện nay ra sao thưa bác sĩ?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Điều tra vào năm 1994, ghi nhận 94% dân số nằm trong vùng thiếu iốt, tỷ lệ bướu cổ trẻ em 8-12 tuổi là 22.4%, trung vị iốt niệu là 3.2mcg/dl.

Kết quả Tổng điều tra dinh dưỡng năm 2020 do Viện dinh dưỡng quốc gia, Bộ Y tế tiến hành cho thấy tình trạng thiếu I-ốt đang diễn ra ở 83,8% phụ nữ mang thai và 75,7% ở phụ nữ cho con bú. Tỷ lệ bướu cổ trẻ em 8-12 tuổi là 14,7%. Tỷ lệ này cao gấp 3 lần so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới, dưới 5%, và cao gần gấp 5 lần so với số liệu năm 2005 của Việt Nam là 3,6% khi tuyên bố thanh toán tình trạng bướu cổ và các rối loạn do thiếu I-ốt. Tỷ lệ thiếu máu là 19,6% ở trẻ em dưới 5 tuổi, 25,6% ở phụ nữ mang thai, và 24,2% ở phụ nữ cho con bú.

Gần nhất là theo Báo cáo 2021 của Mạng Lưới Toàn cầu về Phòng Chống các rối loạn do thiếu I-ốt, Việt Nam vẫn đang nằm trong nhóm 26 nước còn lại trên thế giới bị thiếu iốt, là 1 trong 10 quốc gia xảy ra tình trạng thiếu iốt trong nhóm ưu tiên như phụ nữ mang thai, phụ nữ độ tuổi sinh sản, trẻ trong độ tuổi đi học. Thống kê cho thấy, mới chỉ có 27% muối ăn sử dụng trong các hộ gia đình tại Việt Nam có sử dụng iốt so với mức khuyến cáo 90% của WHO.

PV: Chúng ta có những giải pháp nào để phòng thiếu VCDD cho người dân thưa bác sĩ?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Có 3 giải pháp phòng, chống thiếu VCDD gồm: Bổ sung VCDD bằng đường uống bổ sung; Tăng cường VCDD vào thực phẩm và Đa dạng hóa bữa ăn nhằm cung cấp đủ VCDD.

Giải pháp đa dạng hóa bữa ăn có giá thành rất đắt đỏ, khoảng 1.148 USD cho mỗi người trong 1 năm, tức là cở 29 triệu đồng Việt Nam. Giải pháp này có thể khắc phục nhanh chóng, kịp thời tình trạng thiếu VCDD. Tuy nhiên, Nhà nước không thể trích từ ngân sách ra nguồn kinh phí lớn như vậy để bao cấp cho người dân. Nếu Nhà nước không chi trả thì người dân, đặc biệt là người nghèo cũng không thể bỏ ra một số tiền lớn như vậy để thay đổi và duy trì bữa ăn hàng ngày.

Giải pháp bổ sung vi chất bằng đường uống có giá thành rẻ hơn là 11.4 USD, tức gần 300.000 đồng Việt Nam. Tuy nhiên, bổ sung vi chất bằng đường uống cần nguồn kinh phí lớn từ Nhà nước hỗ trợ cung cấp cho người dân hoặc từ túi tiền của người dân. Bên cạnh đó, việc bổ sung bằng đường uống không thuận tiện cho tất cả mọi người.

Còn giải pháp tăng cường VCDD vào thực phẩm chỉ có giá thành 0.06 USD, tức là khoảng 1.600 đồng Việt Nam. Ngoài ưu điểm chi phí thấp, sử dụng thuận tiện thì còn có ưu điểm là áp dụng rộng rãi cho cộng đồng. Nhà nước không phải bỏ chi phí để mua vi chất hay thực phẩm tăng cường VCDD cho người dân mà Nhà nước chỉ xây dựng chính sách để quy định bắt buộc một số thực phẩm phải tăng cường VCDD. Doanh nghiệp được thực hiện trách nhiệm xã hội cùng với Nhà nước trong việc bảo đảm sức khỏe cộng đồng. Doanh nghiệp sẽ thu hồi chi phí sản xuất từ việc tính vào giá thành sản phẩm. Giá thành sản phẩm tăng lên không đáng kể, ở mức mọi người đều có thể chấp nhận được mà người dân lại được thụ hưởng sản phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, có lợi ích cho sức khỏe.

Tăng cường VCDD vào thực phẩm đang thực hiện tại 10 nước ASEAN. Việt Nam và các quốc gia thành viên ASEAN khác đã thể hiện cam kết tăng cường VCDD bắt buộc trên diện rộng vào thực phẩm.

PV: Được biết Chính phủ có ban hành Nghị định số 09/2016/NĐ-CP ngày 28 tháng 01 năm 2016 quy định tăng cường VCDD vào thực phẩm. Bác sĩ có thể chia sẻ khái quát về kết quả thực hiện Nghị định này?

Bs. Trần Huỳnh Đức: Bộ Y tế đã tham mưu cho Chính phủ ban hành Nghị định 09/2016/NĐ-CP về tăng cường VCDD vào thực phẩm.

Thông tin từ Hội thảo góp ý dự thảo nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 09/2016/NĐ-CP về tăng cường VCDD vào thực phẩm, do Bộ Y tế tổ chức ngày 11/10, tại Hà Nội cho biết, sau 7 năm thực hiện, trên cơ sở báo cáo kết quả điều tra dinh dưỡng năm 2019-2020, tình trạng thiếu hụt VCDD trong cộng đồng còn cao do đó cần có giải pháp để tăng cường hiệu quả can thiệp toàn diện ở cấp độ cộng đồng thông qua việc tăng cường thực hiện Nghị định số 09/2016/NĐ-CP.

Viện Dinh dưỡng Quốc gia cũng khuyến cáo mạnh mẽ tình trạng thiếu iốt có ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng, cần tiếp tục tăng cường iốt vào muối để ăn trực tiếp và trong chế biến thực phẩm; tăng cường sắt, kẽm vào bột mì, vitamin A vào dầu ăn để đảm bảo phòng chống thiếu hụt VCDD trong cộng đồng. Đây là biện pháp hiệu quả, bền vững và ít tốn kém nhất.

Trong bối cảnh kinh tế-xã hội của Việt Nam và mức thu nhập bình quân đầu người còn thấp, giải pháp trung hạn tăng cường các VCDD thiết yếu vào muối và bột mì là lựa chọn tối ưu. Giải pháp này không chỉ đảm bảo sự bình đẳng trong việc tiếp cận vi chất mà còn kết hợp được nguồn lực từ khu vực công và tư nhân. Điều này đáp ứng yêu cầu cấp bách trong việc giảm nhanh tình trạng thiếu hụt VCDD đáng báo động ở cộng đồng.

PV: Cảm ơn bác sĩ.

THANH BÌNH